Hipoteza Sapira-Whorfa
Hipoteza ta dotyczy tez przedstawionych przez Edwarda Sapira i Benjamina Lee Whorfa (zob. także Języki komunikacji ), którzy nigdy ze sobą nie pracowali, a co więcej ich poglądy nie były identyczne. Mimo, iż najważniejsze tezy powstały na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych ubiegłego wieku dyskusja nad ich sensownością trwa nadal [1]. Badacze poszukujący źródeł twierdzeń Sapira i Whorfa wskazują na tezy głoszone przez Wittgensteina oraz von Humbolta [2]. Jak twierdził Wittgenstein, ograniczenia naszego języka kształtują ograniczenia naszego świata [3].

Hipoteza Sapira-Whorfa przyjmuje postać silną w postaci determinizmu językowego oraz postać słabą w postaci relatywizmu językowego. W pierwszym przypadku występuje założenie, iż język kształtuje, determinuje postrzeganie świata, ponieważ jest on przekazywany w procesie socjalizacji i tym samym wpływa na nasze schematy poznawcze. Ta deterministyczna wersja jest jednak przez większość badaczy podważana. Natomiast druga wersja hipotezy jest przez większość badaczy zjawiska podzielana. Relatywizm ów zakłada, iż różnice miedzy systemami językowymi powodują , iż ludzie widzą świat odmiennie. Różnice między strukturami gramatycznymi i leksykalnymi powodują różnice w percepcji i interpretacji świata [4]. Przykładowo różnice w postrzeganiu kolorów, postrzeganiu liczb czy postrzeganiu czasu będą miały wpływ na nasze postrzeganie świata. Jak twierdzą zgodnie badacze kultura i język są ze sobą ściśle związane. Język jest wytworem kultury, równocześnie jednak kultura wpływa zarówno na sposób w jaki używamy języka, jak i na jego strukturę. Różnice językowe są odbiciem różnic między kulturami. Różnice te są na tyle istotne, iż wpływają na utrwalenie kultury. Przedstawiciele różnych kultur w różny sposób porządkują swój świat za pomocą języka, którym ten świat opisują [5]. Ludzie gromadzą indywidualne doświadczenia, natomiast społeczeństwo lub społeczność za pośrednictwem języka gromadzi doświadczenia społeczne. Zatem możemy przyjąć, iż język kategoryzuje doświadczenia i tworzy ponadindywidualny świat, przez co możliwe jest porozumiewanie się. Język przenika bezpośrednie doświadczenie w taki sposób, iż trudno jest oddzielić rzeczywistość od odnoszących się do niej symboli językowych. Jak podkreśla Sapir język oddziałuje na myślenie, a w konsekwencji na zachowania ludzi [6]. Język zawiera nieuświadomione sądy o świecie i stereotypy, które mogą eksponować lub skrywać konkretne cech rzeczywistości. Żyjemy w świecie zapośredniczonym językowo. Dla Whorta język służy do interpretacji kultury, a leksyka i gramatyka są swoistą siatką interpretacyjną, na którą nakłada się doświadczenie przez co tworzy się obraz świata [6]. Jak stwierdza E. Sapir, światy, w których żyją społeczeństwa są światami odrębnymi, a nie jednym i tym samym światem, tylko z innymi etykietami [7].

Źródło: Copernicus Center for Interdisciplinary Studies, Teoria relatywizmu językowego - ABC Humanistyki #44, prof. Bogusław Skowronek, 03.11.2019 (dostęp 05.12.2020). Dostępne w YouTube: https://youtu.be/8pCLdwV8qfA.

Konsekwencje i przykłady
Ludzie pochodzący z różnych kultur patrząc na to samo zjawisko mogą widzieć je i zapamiętać zupełnie inaczej. Na przykład osoba anglojęzyczna, patrząc na wydarzenie, zapamięta kto to zrobił (ktoś zbił szklankę), a ktoś mówiący po polsku zapamięta je jako przypadek (szklanka się zbiła – wiadomo, że nie sama, ale skoro to przypadek to nie potrzeba szukać winnego). Nasz język może wpłynąć również na to, jak szybko określimy różnicę między kolorami. W języku angielskim niebieski jest niebieski i może ewentualnie być ciemny lub jasny. W języku rosyjskim funkcjonuje osobne słowo na ciemny niebieski i osobne na jasny. Zatem Rosjanin znacznie szybciej zauważy różnicę w tych kolorach. Podobnie w języku angielskim występuje rozróżnienie między kolorami zielonym i niebieski, podczas gdy Tarahumara, język Uto-Azteków z północnego Meksyku, nie ma tego rozróżnienia i zamiast tego ma kolor siydname, który oznacza zielony lub niebieski [4]. Analizując subiektywną ocenę tego, jak podobne lub różne są kolory badano czy różnica językowa – zielony / niebieski a nazwa siydname spowoduje różnicę w subiektywnej odległości między kolorami. Kolory w pobliżu zielono-niebieskiej granicy będą subiektywnie rozróżniane przez osoby mówiące po angielsku znacznie szybciej, ponieważ język angielski zawiera słowa zielony i niebieski, podczas gdy osoby mówiące Tarahumara, bez tego rozróżnienia leksykalnego, nie będą rozróżniać tych kolorów [4]. Znaczenie ma również rodzaj gramatyczny przypisywany przedmiotom. Opisując rzeczowniki, które są rodzaju żeńskiego częściej będziemy używać określeń stereotypowo uważanych za kobiece np. ładny, elegancki itp. i odwrotnie, często rzeczowniki rodzaju męskiego opiszemy cechami stereotypowo uznawanymi za męskie. Należy jednak pamiętać, iż w różnych językach ten sam przedmiot może być rodzaju żeńskiego a w innych męskiego. Zatem ten sam przedmiot będziemy patrzeć zupełnie inaczej w zależności od tego jakim językiem mówimy.